Kung saan tila naglalabasan
mga damdamin at hinaing sa hangin,
saka din ako magkukulong.
Ito’y kamangha-mangha pero walang
malalim na pinaghuhutugan,
ayokong mapagod at malito
sa mga mahahabang pila, matataong
kainan, at nagmamahalang simbolo
ng pag-ibig (di umano).
Mas gusto kong makaharap
ang isang pinaglumaang libro
o pagtawanan ang paboritong
palabas sa telebisyon. At sa
aking pagkahedonista, kailangan ko
rin mahiwalay sa iyo.
Pero huwag kang mag-alala, nag-iwan ako
ng mga kapirasong tula;
para kahit ang wakas ng iyong araw
ng mga puso ay maging tahimik din,
mga letra lamang sa papel ang kasama,
habang umiikot sa iyong isapan ang mga
tanong tulad ng “Ano ibig sabihin nito?”
at malalaman mo lamang ang sagot
sa pagkikita natin sa iyong mga panaginip.
Ang iyong mga kamay,
munti at marikit,
ay madalas kong maabutan
na nanlalamig o di kaya
pinagpapawisan; direktang
daluyan ng hindi ko matiyak
kung kaba nga ba o pananabik.
Ang iyong mga kamay,
tahimik at pagod,
ay kumakayod at nagtyatyaga
para balang araw ay
maging gamit sa paggamot
sa katawan na may sakit.
Pero noon, bago pa ito
naging payak at determinado
ay minsan ding nangarap
sumulat ng mga tula,
na lunas naman sa
kapansanan ng kaluluwa.
Ang iyong mga kamay,
malambot at masigla,
ay isang baul ng walang
katapusang sekreto, at
madali ko itong makita
na pinipitas ang mga bituin
o nagpupunyal sa karagatan,
kung mabawasan man lang
ang kanilang nerbyos,
kahit konti lamang.
Ang iyong mga kamay,
tapat at mayumi,
ang pinakadalisay na yumakap
sa aking mga kamay
na walang kapaguran
humabi ng mga mito’t himala.
At sa pagtapos ng araw, aking mahal,
kung kailan kita ihahatid,
ang iyong mga kamay
ay tahimik na namamaalam
pero ang kanilang init at higpit
ay kailan man hindi ako iiwan.
HISTORY, LITERATURE, AND THE POLITICS OF TIME
[UP VISAYAS TALK Feb 4, 2014]
by E. SAN JUAN, Jr.
1. Any process of reflection on the situation of Filipinos and Philippine society today, post-9/11 and in the midst of intense U.S. surveillance of the world as part of its global war on extremist terrorism, requires sustained historical consciousness. This involves critical self-reflection if we want to intervene in changing our social situation and our everyday lives.
“Historical” implies the passage of time through events from one mode of social relations to another, the past undergoing transformation to produce the next stage of social development, the future. “Consciousness” implies not just individual self-reflection but a grasp of the milieu and its collective self-awareness, the mentality of the epoch, as well as its manifold determinations.
2. The Yolanda catastrophe disclosed the stage we are in: an entrenchment of the neocolonial formation begun in…
NOONG UNA KONG MAKITA ANG trailer ng Bride for Rent, akala ko talaga remake sya ng Audition (1999) ni Takashi Miike. Ang kwento ng Audition ay tungkol din sa isang lalaki, isang byudo, na nagpasyang mahanap ulit ng asawa. Isa syang producer at ang naisip nyang pinakamainam at pinakamadaling paraan para makahanap ng ideal na mapapangasawa ay sa paraan ng isang audition. Gumawa sila ng isang parang casting call ng isang pelikula o project kung saan ang bidang role ay sa isang asawa. Marami ang dumating. At sa huli, may nagustuhan din naman ang byudo. Nang tumagal, pinaliwanag nyang gawa-gawa lang ang project pero naghahanap talaga sya ng asawa. Simula ng ligawan. Ang problema, ang babaeng ito ay merong malagim na nakaraan; minolestya noong bata pa at naging psychopath. Ang huling 30 minutes ng pelikula ay isang nakapa-creative at innovative na torture scene. 30 minutes. Patay ang lalaki, tuloy ang buhay ng babae. Lost oppurtunity, yan lang ang masasabi ko. Star Cinema, lost oppurtunity…
Ayon sa mga kritiko, ang Audition ni Miike ay isang bintana sa gender politics ng lipunang Hapon; nakapamaunlad pero napakababa pa rin ang posisyon ng kababaihan (mas mababa pa lalo ang posisyon ng mga migrant workers, kabilang na mga Filipino). At hindi isolated case ang Audition, parte ito ng isang mas malaking subgenre ng Japanese horror na ‘torture films’. Naniniwala ako na ganito rin ang posisyon ng Bride for Rent; pangunahing intensyon ang mang-aliw pero merong mas malalim na kahulugan o di kaya komentaryo pa. Sa sanaysay na ito, hihimay-himayin ko ang balangkas ng naratibo ng Bride for Rent at iuugay sa mas marami nang naunang ‘infidelity stories’ na ngayo’y namamayani sa parehong telebisyon at sine kung saan ang institusyon ng kasal ang sentrong diskurso. Bakit ngayon lumalabas ang mga teksong ito? At higit sa lahat anu-ano ang mga sosyal na realidad na pinaghuhugutan nila ng materyal? Bakit sila tinatangkilik?
SI ROCCO (XIAN LIM) AY ISANG BATANG negosyante, may ari ng advertizing agency kasama ang barkada na sya ring mga kasosyo. Dahil bago pa lang, mahina ang kita, kailangan ng malaking kapital. Ang posibleng pagkukunan ay ang mamanahin ni Rocco sa kanyang Lola (Pelita Corales). Pero, makukuha nya lang ito kung mag-aasawa sya. Binalikan nila ang mga ex, walang pwede. Hanggang sa nag-resort sila na magpanggap na lang. Patawag ng audition. Pumunta naman ni Rocky (Kim Chiu), isang breadwinner ng isang mahirap na pamilya, naglalako ng underwear pero sumasideline bilang talent. Sya ang napili ni Rocco at pinaliwanag ang kontrata. Pinakilala sa Lola, kasal na daw sila sa huwes. Hindi kumbinsido si Lola, gusto ng kasal sa simbahan. Wala sa usapan, pero payag pa rin si Rocky. Kinagabihan, nabisto agad ni Lola na nagpapangap lang ang dalawa. Pero ayos lang. Gustong turuan ng leksyon si Rocco, tuloy ang pagpapanggap, ngayon may bayad mula kay Rocco meron din mula kay Lola. At alam nyo na ang mangyayari. Hindi inaasahang makakagustuhan sila. Ayaw pala ni Rocco sa kasal kasi iniwan sya ng tatay noong bata pa, may gustong patunayan. Si Rocky, matindi din ang attachment sa tatay at pamilya, kaya handang sumugal para sa kanila. (Kanya-kanyang Oedipus complex lang yan)
Ang pinaka-importanteng parte ng pelikula ay noong nakabistuhan na, kinailangan ni Lola na bigyan ng advice si Rocco tungkol sa kasal. Marami daw ang natatakot sa kasal, natatakot sa ‘forever’. Kasi daw, ang iniisip nila, perpekto ang ‘forever’. Pero hindi. Ang ‘forever’ daw ay binubuo ng araw-araw, araw-araw na pagdisisyon na mamahalin mo pa rin ang taong kasama mo. Maganda di ba? Sinabi na yan minsan ni Zizek; love is not perfecting the imperfect but finding perfection in the imperfect. Sangayon naman ako dito. Pero problematic din ang pagsabi ng mga salitang ito dahil sa format ng pelikula. Romantic-comedy, ibig sabihin, malamang younger audiences ang target nito. At ang mga tauhan, ay mga young adults, ito yung mga taong talagang pinag-iisipan (o pinuproblema) ang usapin ng kasal. (Hindi ko na kinonsider na parehong Chinoy ang mga bida, lalo lang gugulo ang usapan) Sa madaling salita, niri-reinforce ng Bride for Rent ang institution ng kasal. Marami namang rom-com na hindi nagtatapos sa kasalan. Dito mo na makikita ang elective affinity ng Bride for Rent sa iba pang pelikula o kwento ‘infidelity’; kabit, querida, dalawang-babae-nagpapatayan-para-sa-lalaki. Sa huli, pagkatapos ng iyakan, sapalan, at seksing(?) love scene(s), kailangan linawin kung sino ang ‘legal wife’ at kung sino ang ‘other woman’. Bakit umusbong at tinatangkilik ang mga kwentong ito? Kailangan tignan ang mga nangyayari sa institution ng kasal sa aktwal na lipunan.
ANG PAMILYA ANG SENTRO NG lipunang Filipino. Sa hirap ng buhay at inefficient na estado (mahirap ang buhay dahil sa inefficient na estado), wala kang maaasan kundi ang pamilya mo o di kaya mga kamag-anak. Walang disenteng retirement program, kaya pamilya ang nag-aalaga sa mga matatanda. Walang disenteng educational program, kaya pamilya ang gumagapang sa pag-aaral ng mga bata. Walang disenteng healthcare program, kaya pamilya ang kumakayod para may pangpagamot. Sa malakolonyal at malapyudal na kalagayan ng bansa, madalas, pamilya mo lang ang matatakbuhan mo. Kaya isang seryosong usapin ang kasal o pagbuo ng sariling pamilya. Kaya merong konsepto ng sukob (Bawal magpakasal sa loob ng isang taon ang dalawang magkapatid o kapag may lamay. Ang mga ritwal na ito ay parehong [economically, socially, mentally] stressful para sa buong pamilya, kaya kailangan limitahan). Mababa rin ang tingin sa mga matatandang dalaga (pero walang konsepto ng ‘matandang binata’) dahil wala silang sariling pamilya na sinusuportahan o sumusuporta sa kanila.
Ngayon, ang institusyon ng kasal at pamilya mismo ay nasa krisis, dala na rin ng marami pwersa. Una ang patuloy na pag-export ng mga manggagawa sa labas ng bansa; noong una, mga lalaki, ngayon, mas maraming babae o feminized na ang labor export. Mga pamilyang walang nanay, o tatay, o parehong malayo, meron lang breadwinner na panganay tulad ni Rocky. Tawag nga ng ilan dito ay ang pagkaroon ng postfamily, at may kalakip itong pagbabago ng mga relasyon. Sunod, ang iba’t ibang grupo na humahamon o gustong baguhin ang institusyon ng kasal; LGBT at pro-RH bill pa lang ang medyo tanyag, wala pa ang pro-divorce at pro-abortion. Ang mahihirap, nagli-live-in (cohabitation) na lang dahil hindi kayang magpakasal, ang middle class nagli-live-in din o di kaya dini-delay ang kasal dahil kailangan munang mag-ipon. O di kaya lubusan nang hindi naniniwala sa kasal tulad ni Rocco. Nagiging katanggap-tanggap na rin ang singe parent, babae man o lalaki. Bumababa ang halaga (value) ng kasal pero hindi ito lubusang maibalikwas. Merong mismatch sapagitan ng mga namamayaning pananaw (modern) at materyal na kondition (feudal, semifeudal).
Ang mismatch na ito ay isang conducive na kondisyon para sa pag-usbong ng mga infidelity film o stories. Ang lahat ng problema ng lipunan ay nae-embody sa figura ng kerida, ang home-wrecker. Ibig sabihin ang mga infidelity stories ay nostalgic sa isang nakaraan kung saan isang tao lang ang nagdadala ng problema, at ang nakaraan na ito ay kathang-isip lamang. Mas madaling sisihin ang isang maharot na babae kesa problemahin ang nagkakabuhol-buhol na mga sulirain ng panahon.
DITO NA PAPASOK ANG POTENSYAL ng Bride for Rent. Oo, niri-reinforce pa rin nya ang kasal pero kahit papano ay may level pa rin ng disenchantment (hindi perfect ang forever, etc) bago ang happy ever after. Ang disenchantment na ito ay kailangan itaas sa politikal na antas. Ang kasalan at pagmamahalan ay hindi nangyayari sa loob ng isang vacuum: ikaw at ang iyong mahal sa buhay ay parte pa rin ng lipunan. Kailangan makialam at makisangkot sa paglutas ng mga isyu sa labas ng tahanan dahil malaki ang kanilang kapangyarihan para impluwensyahan ang mga nangyayari sa loob ng tahanan. Ang matiwasay na pagmamahal ay mabubuhay lamang sa isang matiwasay na lipunan na makakamit lamang ng malawakang pagbabago.
At wala nang mas dakila pa sa ganitong klase ng happy ever after.
Hello there! I am a self-confessed book junkie who has an eclectic taste in books and loves to explore book shops & libraries. Have a look around and hope you enjoy it.
"The poems are the work of a profoundly serious temperament and a professional translator of world into word"-- Michael Salcman, Judge, Harriss Poetry Prize
Jacob Laneria 