BIERNES ng umaga nang dumaan kami sa Solidaridad. Sa wakas nakita ko rin sya. Ilang libro na rin ang nabasa ko na inilathala nito. Hindi ko alam nasa Ermita na ako. Nakakalito. Basta sa Malate ako tumutuloy habang nandito ako sa Maynila. Serado pa ito nang makita ko. Mga alas-siete. Dahan-dahan nang nagiging matao ang Padre Faura. Babalikan kita mamya. Dumeretso kami sa klinika kung saan kami magpapa-medical. Di tulad ng Solidaridad, makikita mo ito agad. Maraming tao ang sa labas. Nakapila. Marami ang naghahanap-buhay. Nagbebenta ng mga bagay sa malamang nakalimutang ng aplikante, ballpen, folder, photocopy. Marami ding sidewalk vendors. Maaga nagsisimula ang buhay dito. Alas-otso pa yata magbubukas ang klinika pero pinapasok na ang mga tao. Namangha ako. Mahigpit din ang seguridad. May K-9 pa. Minamarkahan ang mga pwede lang pumasok. Ibang klase. Hindi ako nasanay. Walang ganitong eksena sa Filipinia section ng library.
MABILIS natapos ang medical. Pagsinabi kong mabilis, ibig sabihin hindi kami nalipasan ng gutom sa kahihintay. Mga dalawang hanggang tatlong oras din kami sa klinik. Mabuti naman ang serbisyo. Mababait ang mga staff, naka-aircon ang buong gusali, may mga upuan para sa mga naghihintay. Pagkatapos naming magtanghalian, makukuha namin ang results. Pagsinabi kong makuha, ibig sabihin sinasabi sa amin kung may problema pa o wala. Okay ang sa mga kapatid ko pero may sablay sa akin. May problema ang baga ko. Suspected TB daw. Kailangan ng sputum test. Tatlong araw. Kada umaga, kukunan ako ng plema para masigurado wala akong TB. Ibig sabihin, tatlongaraw pa akong absent sa klase. Unexcused yun ha. Buti nalang kalagitnaan ng semester kaya medyo walang exam. Panaka-nakang assignment lang. Okay lang yun. Panigurado din naman yun eh. Basta lalabas ka ng bansa ganyan daw yun. Sigurado ako walang ganyan noon. Lalo na sa panahon ng pananakop.
NAKATIRA ako sa ate ko. May apartment sya sa Alonso Street, Malate. Maliit lang ito. Walang masyadong mga bar o motel sa kalye. Sumasakay kami ng jeep papuntang klinik pero pwede namang lakarin. Mas mainam din ang jeep minsan kasi hindi naman pedestrian friendly ang lugar. Hindi pare-pareho ang lapad ng daanan, kung meron man. Marurumi at matao, mga vendors, mga parokyano ng mga tindahan. Lunes ng umaga bumalik sa Iloilo ang mga kapatid ko. Bago pumasok sa opisina hinatid muna ako ng ate ko sa klinik. Wala na, kakayanin. Lahat ng kailangan ko nasa knapsack ko na. Passport, official letter galing sa embassy, request sa klinik, pera ng pambayad, ID, pati ang isang kopya ng The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism dala ko. Ulit naging maasikaso naman ang mga empleyado. Pagsabi ko sa gaurd na dito ako para sa sputum test binigyan nya ako ng mask at minarkahan ang kamay ko. Pumunta ako sa fourth floor at nakitang ang ibang applicants na may suspected TB, naka mask kaming lahat. Number 61 ang number ko sa pila. Mga seven thirty to ha. Wala pa akong almusal. Bawal. Alas-otso pa magisismula ang pagkuha ng plema o extraction. Buti nalang dala ko ang jacket ko at medyo lumalamig na ang silid. Tumabi ako sa isang manatang mag-asawa. Nagtatalo pa. May hinahabol kasing interview sa embassy. Sinubukan kong makinig sa cellphone ko pero kinalimutan ko ito. Nagsimula na ang extraction. Mga sampung tao lang at a time. sinubukan kong magbasa pero hindi ako mapakali. Walang pumapasok. Sino ba namang gago ang magbabasa ng Max Weber sa klinik. Halos dalawang oras bago ako tinawag ang numero ko. I-scan muna ang bar code sa resibo ko. Lumabas ang pangalan ko at picture ko sa computer. Dinoble check ng medtech ang mukha ko at pinasuot ulit ang mask ko. Naglimog ako sa isag lababo at pinapasok sa isa sa maraming maliit na cubicle. May upuan at binigyan ako ng lalagyan ng plema. Tatlong malalalim na hininga tsaka ubo. Dapat sa tyan galing hindi sa lalamunan. Maririnig ko rin ang mga ubo sa ibang kwarto. Pagkatapos ng ilang beses, nakapaglabas din ako ng plema. Masakit ang lalamuna ko, ang dibdib at mangiyakngiyak pa. Nakikita kong natatapos na ang iba na huli pa ngang pumasok. Pagtingin ko sa relo, mga labinglimang minuto din ako doon. Pinuperwesyo ko ang ibang naghihintay. Tinignan ng med tech ang naipon ko. “Konti pa sir..” Walanghiya, gusto ko nalang matapos to.
PAGLABAS ko, mga alas-nuebe, hindi ko akalain na masasabik akong langhapin ang hangin ng Ermita. Naghanap ako ng makakainan ng almusal. Napadpad ako sa isang Chowking. Napadaan ako sa ulit sa Solidaridad, bagong bukas lang ito. Saka na, may pera nga ako, pero dapat pagkasyahin ko to sa loob ng apat na araw pa. Habang kumakain ng chow fan, isang pamilyar na pigura ang pumasok sa restauraant. Nakatalikod pero nakikilala ko ang tindig. Paglingon nya, nagtinginan muna kami ni sir Stanley. Sya ang unang ngumiti at dala ang number ng order nya umupo sa table ko. Hindi ako makapaniwala. Wala akong subject sa kaya ngayon pero kumuha ako ng Philippine Literature sa ilalim nya last sem. Nagtuturo rin sya ng Spanish sa Pol Sci at History. Buti nakilala naman ako. Anong ginagawa mo dito sabi nya. Sabi ko may inaasikaso lang sir, medical eh. Hindi ko na kinailangan ipaliwanag pa. Laking Amerika si sir Stanley, pero dito nagcollege sa Pinas. Pareho na mga Filipino ang mga magulang nya. Mas pinili nyang manirahan sa kanyang ‘homeland’ kesa bumalik sa US. Tinanong nya ako kung tuloy ang pagsulat ko. Nabasa nya kasi ang isang maikling kwento ko sa college paper. Sabi ko oo sir. Marami na nga akong nasulat eh. Tinitipon ko na. Talaga? Pabasa naman. Email ko nalang sabi ko. Sige, pag-usapan natin bukas, may lakad ako ngayon eh. May title ka na ba? Tanong nya. Oo. Ano daw. Sabi ko, Mga Hapon sa Miag-ao. Tuwang-tuwa sya. Paliwanag ko tungkol sa buhay estudyante sa Miag-ao lalo na sa dorm. Kung ano ang nangyayari sa mga kabataang kung ilalagay sa bagong lugar. Tulad dito ngayon. Lahat ba nangyari sa hapon? Hindi sagot ko, wala nga kinalaman sa hapon ang mga kwento eh. Echos lang. Tumawa sya ulit, nagtinginan ang mga tao sa paligid. Pagpipistahan yan ng mga kritiko. Pagbalik ko sa apartment ng ate ko natulog ako ulit. Saka ako inihanda ang mga kwento ko para i-email.
SA ikalawang umaga, mas maaga pa kaming dumating ng ate ko. 6:30 pa lang doon na ako. Parang wala lang. Marami din ang mas inagahan din ang dating. Yung number ko lampas 50 pa rin. Hindi na ako nagdala ng libro. May kinaibigan pa ako. Mag-asawa yata, nagtatanong kung paano gagawin. Bale unang araw lang nila yun. Pinaliwanag ko naman. Medyo masakit pa rin lalamunan ko pero hindi nakakaabala sa pagkain. Ang pinoproblema nila kung sino ang magbabantay ng dala nilang bata. Mga seven years old. Nagpumilit daw sumama. Mukhang mabait naman, ayaw lang mahiwalay sa nanay at tatay nya. Nag-uusap sila sa dialekto. Tantsa ko Ilokano. Pero ewan. Magpipresinta sana akong magbantay pero siempre nauna ako. Tinanong ako ng lalaki kung sino ang nagrequest sa akin. Sabi ko mama ko. Mano-mano lang kasi sila. At isasama ang bata. Dyosko. Iniisip ko kung ano ang magiging buhay ng bata doon, kung saan man sila pupunta. Ni hindi pa nga siguro alam ng bata kung ano ang ginagawa nya sa klinik ng alas-siete ng umaga. Bakit mahaba ang pila. Walang kwentang bakasyon, sana nagpaiwan nalang sya.
NANGANGAWIT na ako mga paa ko sa bookstore ng dumating si sir Stanley. Walang katapusan ang paghingi nya ng pasensya. Sabi nya alas-dose kami magkikita. Eh mga ala-una imedya nya na akong inabutan sa tinitignan ang ilang libro ni Italo Calvino na hindi ko naman bibilhin. Pagod ang mukha nya. Hindi yung pisikal, yung mukhang walang tulog. Maraming problema. Mabuting bagay rin pala na hindi sya dumating agad. Medyo konting tao nalang ang kumakain sa mga restaurant. Pinapalibutan pa naman ang Robinsons Ermita ng ilang unibersidad. Pumunta kami sa isang Italian na restaurant. Paborito daw nya, kapangalan pa niya. Libre na nya ako. Sabi ko hindi, may pero naman ako. Nagpumilit sya. Nagpumilit din ako, seryoso may pera ako, allowance galing sa ate ko. Tawanan nalang kami. Kinamusta nya muna ang medical ko. Sabi ko kaya pa naman. Malapit nalang matapos, lampas kalahati na. Kailangan nang bumalik sa Miag-ao. At sa mga karinderya nito. Tawanan ulit. Sya naman ang kinamusta ko. Kaliwa’t kanang mga problema. Mga papeles, naiwang trabaho. Magaan na kwentuhan lang. Nahihiya pa nga ako. Sabi ko third year na ako. Anong plano pagakatapos ng college? Hindi pa ako sigurado. Wag kang mag-teacher. Tawanan. Doon narin lang ang usapan tinanong ko na sya kung paano nya naging teacher. Wala naman, mahilig sa libro eh. Hindi natiis ang trabahong opisina. Tinanong ko sya kung bakit sya titser sa Pilipinas. Masaya naman daw ang buhay sa Amerika. Hindi sila mayaman pero nakakaraos din. Hindi pa naman daw nya naranasan ang racist na violence o discrimination. Pero malalaman mo naman eh. Iba ka eh. Lumaki kang ibang ang anyo, itsura, at parang may sariling mundo kayo sa loob ng bahay na wala sa labas. Dahan-dahan syang natutong mag-Hiligaynon at Tagalog. Pinapaligiran din sya ng matatandang Filipino parating bukambibig ang Pilipinas. Kailan ka uuwi, sino ang bagong dating, may pasalubong, anong balita doon. Nakita nya ang ilang litrato nito at ilang pelikula, parang nakapunta na sya doon kahit hindi umalis ng Amerika. Nagsimula syang magbasa ng mga libro. Bulusan, Santos, Villa, at marami pang iba. Pagkatapos ng hayskul nagpasya sya umuwi dito. Mainit ang pagtangap sa kanya pero parang dismaya sya ng konti. Sabi nya sa sarili, eto na yon? Pero minahal pa rin nya ang bansa. Natutunan nya raw galing sa mga magsasaka at mangingisda noong nagvo-volunteer work sya. Mga taong direktang nakikisalamuha sa lupa, sa kalikasan. Ito daw ang mga tao hindi nangangarap na magbyahe. Alam kasi nila na kahit saan sila, ganun pa rin yon. Hindi pa nakontento sa Maynila, umuwi pa sa Iloilo. Pagkalipas ng mga sampung taon din, natangap nya ang balita na malala na ang sakit ng tatay nya. Naghanda sya para lumipad pero nagtaka nya nang silang dalawa daw ang pupunta sa Pinas. Ayaw na raw nito sa Amerika. Gusto lang nyang mamatay kung saan sya pinanganak. Hospital din. Pagkalipas ng anim na buwan, namatay na ang tatay nya. Pero hindi sya umiyak. Halos hindi nya kilala ang tao. Trabaho ng trabaho, kontento na basta’t walang problema sa skwela. Sayang at hindi nya nabasa ang sinulat nya. Magkakasamaan lang sila ng loob. Ang isa pang dahilan ay payapang syang namatay. Ang importante nasa Pinas na sya. Walang kwenta ang mga pelikulang tungkol sa mga OFW na puro iyakan, letse. Masalimuot ang buhay OFW hindi dahil maraming iyakan kundi dahil wala ka nang panahon para umiyak. Magda-drama ka eh kailangan mo magtrabaho. Magda-drama ka dito sa Pinas, eh lalo kang magugutom nyan eh. Mga mayayaman lang ang mahilig umiyak. Masaya magbyahe kung may pera, pero kung ito ang hinahanap mo, tapos na. Hindi ka taga-dito, hindi ka taga-doon. Pariso mag-aboard, pero pagdoon ka, dito na ang paraiso. Anong meron dito, anong meron doon? Dumating ang pagkain namin at sya naman ang nakinig sa mga kwento ko.
MGA alas-kwatro, naghiwalay na kami. Rush hour na raw. Natural wala naman akong magawa sa mall so bumalik nalang ako sa apartment ng ate ko. Gusto ko sanang buksan ang laptop para tignan ang draft ng mga kwento ko. Pero hindi natuloy. Masyadong malalim ang tama ng kwento ni sir Stanley sa karanasan nya sa labas pati na rin sa loob ng bansa. Tinutukso din ako ng The Protestant Ethic sa paanan ng kama ko. Pagod ako pero masyadong hapon na para matulog pa. Ulit. Mahirap pagniyaya ako ng ate ko na maghapunan pero tulog ako. Iba talaga ang takbo ng buhay sa dorm. Sarili ko lang pinoproblema ko. Nakalabas na ang laptop ko kaya manood nalang ako ng pelikula. Meron akong nasimulan na. La Dolce Vita ni Fellini, inantok ako sa haba at bagal ng kwento, letseng mga art-film to. Tatlong oras din. Matagal na sa laptop ko pero kailan ko lang naisipan panoorin, o simulan. Tungkol sa isang journalist at ang mga balitang kinokover nya sa Italy. Mga showbiz kadalasan, the sweet life nga. Dyosko, balikbaliktarin mo na ang mundo, hindi mangyayari sa akin ang ganito. May isang parte ng pelikula sa binisita sya ng tatay nya galing probinsya, napasyal sa Rome. Nakita nya ang anak nya, si Marcello, na nakatambay lang sa isang kalyeng may nakahilerang mga cafe. O anak, sabi ng tatay, akala ko may trabaho ka? Oo nga po. Nagtatrabaho ako ngayon. E mukhang nakatambay ka lang dito ah? Basta tay, paliwanag ni Marcello, sa lugar na to, ang kailangan mo lang gawin ay maghintay. Di nagtagal, may nagsampalan na, sigawan, alisto agad, nasulat agad ang balita para bukas. Mga artista. Namangha ang tatay. La Dolce Vita. Pagkatapos ng pelikula, nagkataong namang nagtext ang ate ko na gagabihin sya. Kumain ka nalang. Sinuot ko ulit ang sapatos at bumalik sa mall. Sa labas, nabubuhay na ulit ang Malate. Kung iisipin hindi naman ito na mamatay. Kapag kasama ko ang ate ko, wala na akong panahon para pagmasdan ang lugar. Dapat alisto, wala ako sa Iloilo. Nagkakahilera lang ang mga hotel, motel, KTV Bar, money changer, at iba pa. Alam na alam na ng lahat ang nangyayari sa lugar na to, wala nang may pakialam. May mga litrato pa ng mga babae sa tarpoline, naka-costume pa, ang salita, kung hindi Ingles, Koreano o Hapon. May target market pa talaga. Lahat gusto lang maghanapbuhay. Kung tatanungin ako kung ano ginagawa ko dito, ito rin ang sagot ko. Estudyante ako, nag-absent sa skwela, para magpa-medical, mapa makalabas ng bansa. Sa pormal na depinisyon, puta rin ako. Katawan ang kapital. Sabi nga ni Pete Lacaba, mga puta tayong lahat. Tinutulak ang katawan sa limitasyon para buhayin ang katawan. Nagkakandarapa ang mga Filipino lumabas ng bansa, nagkakandarapa din ang mga banyaga para makapasok dito. Sa Malate nagkakasalubong ang lahat. Ang Filipino para sa mas maginhawang buhay, ang banyaga para sa murang sex. Parehong ginawa para mabigyan ng kahulugan ang mga buhay sa mundong walang pakialam. Dyosko, Mabini pa naman ang pangalan ng kayle. Ang dakilang paralitiko. Letse. Kung makikita ni Mabini tong lugar na to, tyak na sasabihin niyang wala itong pinagkaiba sa pagkasulat ng kasaysayan. Bago tumawid sa Pedro Gil, may nadaan akong isang babae nakikipag tawaran sa isang foreigner. Binubugaw ang anak. Wala pa siguro sampung taong gulang ang bata. Pinilit kong kalimutan ang mga salitang narinig ko at ang imahe habang kumakain ako ng hamburger. Parang art-film din pala. May writer, ako. At may makulay na mundo ng kontradiksyon na ginagalawan ko, La Dolce Vita!
PINAKAMASAYA ang huling araw ko ng pagkuha ng plema. Unang araw, maraming tao, agahan sa sunod. Ikalawang araw, mas maaga, pero marami pa ring tao. Logically, mas aagahan ko pa lalo. Ginawa ko naman, lalong nabadtrip ang ate ko. Pagod syang umuwi galing opisina tapos kailangan nyang gumising ng 5:30 para ihatid ako pero alas-otso pa ang pasok nya. Hindi naman sya pwedeng matulog ulit. Pagdating ko sa klinik, alas-sais pa lang nasa loob na ako. Pero ang number ko, lampas 80 na, dalawang oras bago magsimula ang operasyon. May bagong batch na naman, dumadami kami ng dumadami. Sabi pa nga ng katabi ko, andami palang may TB sa Pinas no? Tumawa ako pero hindi ko na dinugtungan. Pakiramdam ko tamang desisyon yon. Alas-dies na at hindi pa ako inabutan. Nagdiskarte na ang staff, ilang oras na naghihintay ang mga tao; walang almusal, walang tulog, may mga bata, may mga matatanda, walang upuan para sa lahat. Umaksyon ang isang medtech. Sige po, para medyo mabawasan ang mga tao, ang susunod na dalawampung tao ay sasama sa akin. Sa rooftop natin gagawin ang extraction. Nabunutan ng tinik ang mga tao, kabilang na ako. Sama ako sa next twenty na yon. Nagkwentuhan kami sa elevator, habang naghihintay. Sabi ng isang ale, tignan nyo nga mga sarili nyo, mukha bang may TB ang mga to. Tawanan. Kanya-kanya nang dugtong. Kasi panigurado lang. Hindi naman accurate ang x-ray. Perwisyo sa trabaho. Saang probinsya ka ba. Wala akong pakialam sa kanila, ang pinansin ko ang lola sa kaliwa ko. Nakidagdag din sya ng kwento pero ito ang sabi nya, “Kasabad gani, sa Iloilo pa ko ya halin.” Isang matanda, gumigising ng umaga, walang almusal, pumipila ng ilang oras, mag-isa, at nakakaintindi pero hindi nakakasalita ng Tagalog. Sabi ko, “Ay ako man nay, taga-Iloilo man ako.” “Taga din ka ya to?” “Sa Oton ko nay, ikaw haw?” “Sa Janiuay. Gin request ako sang bata ko nga nurse sa Yale.” “Ako nay, si Mama ko ara sa Canada.” Natigil ang kwentuhan namin dahil umakyat na kami. Pagdating sa rooftop, may nakahanda na mga upuan na magkakalayo. Medyo madilim pa at malakas ang hangin. Pagkabigay sa amin ng container sinabihan kaming, pakibilis ho ha, mukha kasing uulan. Pagpwesto namin, mas matagal yata ako kesa sa unang araw ko pa. Nakatingin ba naman ako sa Maynila. Matataas na gusali, walang ganyan sa Iloilo. Nakakamangha pa rin, kahit alam na alam ko kung ano ang sa ilalim nyan. Umaambon na. Double time na sa mga malalalim na hininga at pilit na ubo. Nakakahalo-halo na ang antok, pagod, gutom, ginaw, at takot na maulanan. Sa pinakamahabang umaga ko sa Maynila, ang pinakamatamis na mga salitang narinig ko ay, “Okay na po sir!”
PINAKITA ko sa medtech na uuwi na akong Iloilo bukas ng umaga. Kung pwede sana unahing ianalyse ang plema ko. Putik, ang sama pakingan. Balikan ko nalang daw mamya pagkatapos magtanghalin. Dumeretso na ako sa Padre Faura at pumasok sa kakabukas lang na mall. Konti pa lang ang tao at makikita mo pang naglilinis pa nga ang mga empleyado. Sa wakas, makakapili din ako kung saan ako kakain. Gutom na gutom na ako pero nag-ikot pa talaga ako. Medyo mahal, masyadong malaki ang serving, medyo di ako pamilyar sa ganyang pagkain, may ganyan naman sa Iloilo. Nagrerebolusyon na ang tiyan ko nang magtext si sir Stanley, “Hoy, dito ako sa Cafe Adriatico. Kain ka na ba?” Lumabas nalang ako at tinahak ang kahabaan ng Adriatico hanggang Remedios Circle. Iba talaga ang maglakad sa loob ng mall kesa sa labas. Paa parin ang gumagana pero iba ang nakikita mo. Pagdating ko doon, nakita ko ang pangalang Cafe Adriatico sa isang lumang bahay na ginawang restaurant. Mayabang yung tindig ng gusali. Hindi ko sya masisisi, nagsulputan ba naman ang mga hotel, condo, convience store, at KTV Bar sa paligid nya. Pagpasok ko, medyo madilim sa loob. Panahon ng Kastila ang dating per naka-aircon. Nakaupo si sir Stanley sa isang maliit na bilog na mesang mukhang antigo din. Nagkakape sya. Tahimik sa loob at konti lang ang tao. Binigyan kami ng menu. Medyo kinabahan ako. Naghanap ako ng mura. “Wag kang mag-alala Jacob,” sabi ni sir Stanley, “Ako baha sayo.” Kamustahan. Aalis na syang papuntang Amerika mamayang gabi. Sabi ko bukas pa ako babalik ng Iloilo, hahabulin ko ang student council elections. Tapos pinaliwanag ko ang kalbaryo ko nitong umaga. Pinagtawan pa ako ng loko. Hindi mo sinabi agad, sabi nya, sana sa fastfood nalang tao. Okay lang. Maganda naman dito. Hinding-hindi ako pupunta sa lugar na to kung ako lang. Pinagmasdan ko ang ibang antigong santos na nakadisplay. Antigo kasi walang mga kamay. Hindi na sila kailangan bihisan o sindihan ng kandila. Matanda na kasi, marami na silang nakita. Ewan ko sayo, sabi ni sir Stanley, baka pwede mo yang gawing pastor ng mga people with disablitites. Nilalagay sa museum ang mg ilang santo pero ang buhay na taong may kapansanan hindi mabigyan ng disenteng buhay. Sunod naman naming pinag-usapa ang mga lampara. Hindi naka ilaw, naka-display lang. Parang Rizal lang ah, sabi nya. Sayang, dugtong ko, at nag-chicken out si Basilio. Nag-iisip sya ng masasagot ng dumating ang pagkain namin. Kumain ka lang muna. Handa ka na bang bumalik sa Miag-ao? Ewan, sabi ko. Pakiramdam ko isa akong perpetuwal na dayuhan. Hayaan mo, magiging bagong bayani ka na rin! Tawanan. Bayani na kumakayod para lang may makain ang pamilya. Lahat naman tayo kumakayod, gusto natin ng mabuting buhay. Bakit ang lumalabas lang ng bansa ang bayani? Ang daming bayani pero bakit masalimuot pa rin ang kondisyon natin? Pag-aralan mo yan, taga-soc sci ka di ba? Pag-aralan mo ang mga pangarap ng mga tao. Hindi yung resulta ng tagumpay o ng pagkabigo. Yung pangarap mismo. Himay-himayin mo. Tumigil ni sir Stanle nang mapansin ang mga empleyado ng restaurant na nagbubulungan. Lumingon ito at tinignan ko na rin. May pumasok na foreigner; matanda, mataba, naka-shorts, at sandals. May kasamang Filipina, mas bata, maikli ang damit at medyo sobra-sobra ang palamuti sa mukha. At sa buong katawan. Tinignan lang ako ni sir Stanley. Bakit ganun, simula naman nya. Lahat tayo gusto ng may magmahal sa atin. Kung pwede, may kaya, may itsura, bonus points nalang kung matalino o mabait. Kung may kukontra, wag ka dyan bobo yan o gago yan. Sasagutin ka ng, pag-ibig eh. Wala namanng kakaiba sa kwento nila, isang malumbay na banyaga, isang malumbay na Filipina. Parehong binansagang pangit ng kanilang kultura, naghahanap ng kasama sa buhay, ka-sex. Id o pleasure principle ni Freud, will to life ni Schopenhauer. Pero pagmakakomento ang ibang tao, ay pera lang habol nyan, ay katawan mo lang habol nyan. Kaya nga ginawa ang konsepto ng pag-ibig eh. Para takpan ang lahat ng to. Pero bakit may iba? Bakit may mga sitwasyon sa lalangamin ka sa kilig pero meron naman masusuka ka sa diri. Maniwala ka, Jacob, alam ko sinasabi ko. Ulit, pangarap, pagnanasa. Pag-aralan mo yan. Para sa akin yan ang puno’t dulo ng sining. Itong ang pinakacriticism nya ng mga kwento ko. Antigong santo at foriegn affairs. Pagkalipas ng mga dalawang buwan, nabalitaan nalang namin na namatay na si Stanley Pasta. Kung sya lang ang papapiliin ayaw nyang tawaging Sir o Señor Pasta.
SAKA ko lang naisip kung paano kaimportante ang ilang araw ko sa Malate noon. Kaya ko sinubukan isulat to. At pag-aralan. Pagkatapos malaman na okay naman ang resulta ng test, nawala ang pagod ko. Iku-culture pa raw ng tatlong buwan ang samples ko. Babalik ako para i-x-ray ulit. Hindi rin ako binigyan ng medical certificate so bahala na ako sa buhay ko sa pagkuha ng make-up exams. Pumunta ako sa Solidaridad at nag pakalula sa mga libro. Sabi nga si Borges, ang langit ay parang aklatan. Eto na yun. Ang lahat ng mga iniidolo ko nandito. Makata, nobelista, kritiko, inteltektwal. May kapatiran sila dito. Nagdadamayan, nagtutulungan. Pinakamagaling sa pinakamagaling. Iniisip ko ang mga kakarampot ng mga kwento ko sa Miag-ao. Siguradong hindi bagay ang mga yun dito. Hindi yun pangaklatan. Kailangan lang ilabas para bigyan daan at espasyo ang mga importanteng bagay. Kung ako si Simoun, dito ko itatanim ang lampara. At iyon ang magiging mitsa ng rebolusyon.
UMUWI ako sa Iloilo kinabukasan, bumalik sa klase, at namuhay ulit sa Miag-ao, kinamusta ng mga titser at kakilala, parang wala lang ako pinuntahan na malayo.
Jacob Laneria 